Trovanje ugljen - monoksidom

YORK UNIVERSITY USA
Akademija za estetiku i kozmetologiju “Purity”
Seminarski rad iz predmeta Patologija
Trovanje ugljen – monoksidom
Profesor: Olivera Matović           Student: Jelena Rebić
Br. Indeksa: 2404/19
BEOGRAD, 2021

SADRŽAJ
1. UVOD 1
2. TROVANJE UGLJEN-MONOKSIDOM 2
2.2. Mehanizam djelovanja CO 2
3. KLINIČKA SLIKA TROVANJA 4
UGLJEN-MONOKSIDOM 4
4. PRVA POMOĆ I LIJEČENJE 6
5. ZAKLJUČAK 8
6. LITERATURA 9

1. UVOD
Ugljen-monoksid, ugljenik (II) oksid, (hem. oznaka CO) je gas sastavljen od atoma
ugljenika i atoma kiseonika, bez boje, mirisa i ukusa, lakši od vazduha. Ugljen-monoksid je
neorgansko jedinjenja ugljenika, i spada u grupu neutralnih oksida (ne reaguju sa vodom,
kiselinama i bazama). Jake je citotoksičnosti za živa bića, jer spada u grupu hemijskih
zagušljivaca i najvećih zagađivača vazduha. Nastaje u toku nepotpune oksidacije organskih
materija. Izduvni gasovi motora sa unutrašnjim sagorevanjem jedan su od najvećih zagađivača
atmosfere ovim gasom (sa 1-14 vol%) zatim, slijede izduvni gasovi koji nastaju u toku
proizvodnje gvožđa kao i gasovi pri sagorevanju uglja u termoelektranama, i u procesu
proizvodnje u rafinerijama nafte i hemijskoj industriji. Većina kobnih trovanja nastaje kod
požara, neispravnih šporeta na gas ili drva, kamina, grijalica i izduvnih gasova automobila. Ljudi
često stradaju u zatvorenim garažama u kojima drže upaljen motor, u kupaonama sa plinskim
grijačem vode (bojlerom) i zbog isticanja gasa u stanu. U razvijenijim zemljama svijeta (SAD,
Japan, Zapadna Evropa) i do 60% ugljen-monoksida potiče iz motora sa unutrašnjim
sagorevanjem…

Slika br. 1 – Opasnost CO

Slika br. 2 – Izazivači velikog procenta CO

2. TROVANJE UGLJEN-MONOKSIDOM
2.1. Stvaranje CO
Kada ugljovodonična goriva sagorijevaju, uz dovoljno vazduha, nastaju ugljen-dioksid i
voda. Međutim, ako je iz nekog razloga priliv vazduha smanjen, umjesto ugljen-dioksida nastaje
ugljen-monoksid. Ugljen-monoksid (CO) je gas bez boje, mirisa i ukusa. To je osnovni razlog
zbog kojeg je veoma opasan. Ničim ne odaje svoje prisustvo i zbog toga ga zovu “tihi ubica”.
2.2. Mehanizam djelovanja CO
Kada dišemo, kiseonik ulazi u pluća. Prenosi se pomoću crvenih krvnih zrnaca do svih
djelova tijela. Najvažnija supstanca za prenos kiseonika je hemoglobin. Hemoglobin za koji je
vezan kiseonik jeste oksihemoglobin. On je izrazito crvene boje. Putujući po tijelu, on drugim
ćelijama predaje kiseonik.
Ugljen-monoksid (CO) je toksičan jer ometa taj proces. CO se za hemoglobin vezuje 200 puta
bolje. Dakle, čak i dok je koncentracija kiseonika mnogo veća, za hemoglobin će se vezivati
ugljen monoksid. On stvara tzv. karboksihemoglobin. Pošto se CO vezuje mnogo jače za
hemoglobin, kiseoniku ostaje daleko manje mjesta da se veže. Na ovaj način prestaje sa radom
sistem za transport kiseonika. Problem je još veći kod nerođenih beba, čiji hemoglobin još lakše
vezuje CO (ovo je jedan od razloga zašto se trudnicama savjetuje da ne konzumiraju cigarete).
Treba međutim, napomenuti da se CO vezuje i za mioglobin koji predstavlja rezervoar kiseonika
mišićnih ćelija i ima sličnu hemijsku strukturu kao hemoglobin. To je važna činjenica jer kod
otrovanih ugljen-monoksidom iz tih razloga nastaje i mišićna slabost, tako da otrovane osobe
često nemaju snage da se spasu kada postanu svjesne da se s njima nešto događa.

3. KLINIČKA SLIKA TROVANJA UGLJEN-MONOKSIDOM
Pojava simptoma ne zavisi isključivo od količine CO u vazduhu, već i od toga koliko je
vremena osoba bila izložena gasu, od godina života (osjetljiviji su stariji od 75 i mlađi od 15,
naročito novorođenčad), te od zdravstvenog stanja prije ekspozicije. Takođe, efekat trovanja će
biti brži i jači ako je osoba u toku ekspozicije bila fizički aktivna. Posebno treba uzeti u obzir
sumnjive simptome tokom zime, naročito ako još neko od ukućana ima slične simptome. Akutna
trovanja je lakše prepoznati, za razliku od hroničnog izlaganja manjim količinama, gdje se
ponekad zbog izraženih gastrointestinalnih simptoma i njihove pojave kod više članova porodice,
sumnja na trovanje hranom. U takvim situacijama treba obratiti pažnju da li su simptomi manje
izraženi pri boravku na otvorenom i da li su češći u zimskim mjesecima, kad je uključeno grijanje.
Glavni simptomi kod trovanja ugljen monoksidom su: • Glavobolja (u 90% slučajeva) • Mučnina i povraćanje (50%) • Vrtoglavica (50%) • Umor i slabost (30%) • Poremećaj ili gubitak svijesti (20%)

Slika br. 3 – Simptomi trovanja ugljen – monoksidom

Dugotrajna izloženost i opasna akutna izloženost često rezultiraju dugotrajnim
neuropsihijatrijskim posljedicama. Dodatno, neki pacijenti imaju kasnije neuropsihijatrijske
simptome, često nakon jake intoksikacije povezane s komom. Nakon oporavka, pacijenti tek
nakon više dana ili nedjelja razviju neuropsihijatrijske simptome.

4. PRVA POMOĆ I LIJEČENJE
Ono što je jedna od ključnih stvari koje mogu da u situacijama trovanja sačuvaju ljudski
život jeste adekvatan pristup i pružanje prve pomoći. S te strane veoma je važna edukacija ljudi o
načinima na koje se zbrinjava otrovana osoba. Akutna trovanja zahtjevaju hitnu intervenciju.
Navešću neke od osnovnih informacija koje treba imati na umu: • Jedini protivotrov za CO je KISEONIK. • Dok ulazimo u zatrovanu prostoriju, važno je zadržati dah da ne bismo i sami stradali.6
• Otvorimo prozor i iznesemo otrovanog što prije vani. • Nazovemo HITNU POMOĆ • Ako je otrovana osoba bez svijesti provjerimo disanje i puls, i po potrebi započnemo
mjere oživljavanja
• U slučaju požara – Ugasimo vatru ako je moguće – gašenje vršiti ugljen-dioksidom,
vodom u spreju, prahom
• Eksplozija – U slučaju požara: primijeniti prskanje hladnom vodom. Gašenje vatre vršiti
iz skloništa ili zaklona.
U slučaju teškog trovanja, jedina efikasna medicinska pomoć sastoji se u dugotrajnom
davanju 100% kiseonika na masku . Na taj se način povećava koncentracija kiseonika u krvi te se
“izbacuje” molekula ugljen-monoksida s veznog mjesta na hemoglobinu. U nekim slučajevima,
preporučuje se hiperbarična terapija kiseonikom. Hiperbarična oksigenacija je veštačko
povećanje ukupne količine kiseonika u udahnutom vazduhu i tkivnim tečnostima organizma,
primenom čistog (100%) medicinskog kiseonika (hiperoksija) na vještački uvećanom
parcijalnom pritisku kiseonika, koji je veći od atmosferskog pritiska na nivou mora.

Slika br. 4 – Hiperbarična komora

5. ZAKLJUČAK
Kao što sam već navela, ugljen monoksid za kratko vrijeme može dovesti do ozbiljnih
posljedica, tako da je prevencija i te kako važna. Neki postupci koji iziskuju jako malo vremena i
sredstava, mogu u određenom trenutku nekome spasiti život. Evo nekoliko preporuka:
a. Redovno provjetravajte prostorije poput kuhinja, kupatila, kotlarnica, garaža te
sve one prostorije gdje koristite razne peći za grijanje
b. Ne zaključavajte kupatilo kada se tuširate, ako koristite plinski bojler
c. Otvorite garažna vrata prije pokretanja automobila. Nikad ne palite automobil u
zatvorenoj garaži. Ako imate spojenu garažu s kućom, držite garažna vrata
otvorena, a vrata od kuće čvrsto zatvorena. Uklonite snijeg ili druge nečistoće iz
izduvne cijevi prije upotrebe automobila.
d. Održavajte gasne uređaje i kamin u dobrom stanju. Čistite dimnjak svake godine.
Konsultujte servisere o godišnjem pregledu za sve gasne uređaje.
e. Pušači imaju gotovo dvostruko veću koncentraciju karboksihemoglobina u krvi od
nepušača, što znači da će kod njih simptomi trovanja nastupiti znatno brže.

6. LITERATURA
• Izvori sa wikipedije
• Mikov M, Mikov I. Profesionalno trovanje ugljen monoksidom. U: Mikov M, Mikov I
(ur.). Medicina rada: udžbenik za studente, VI izdanje. Novi Sad: Ortomedics, Novi Sad;
2007:p.206-9.