MANASTIR ĐURĐEVI STUPOVI KOD NOVOG PAZARA

AKADEMIJA  ZA ESTETIKU  I  KOZMETIKOLOGIJU  PURITY

 

MANASTIR ĐURĐEVI STUPOVI KOD NOVOG PAZARA

 

KULTURNO-ISTORIJSKE OSNOVE TURIZMA

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

STUDENT                                                                          MENTOR                                                                                                                                                                                                                                              MILENA TODOROVIĆ                                        Prof.ŽELjKO STANOJEVIĆ                                                                                          ES/UNM 05/11

 

 

BEOGRAD 2019

SADRŽAJ

1.UVOD                                      1

2.ISTORIJA                               2-6

3.RAZARANJE                         7-8

4.ZAKLJUČAK                            9

5.LITERATURA

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Đurđevi stupovi su manastir Srpske pravoslavne crkve, posvećen Svetom Đorđu koji se nalazi na brdu iznad Novog Pazara, u Starom Rasu. Đurđevi stupovi su jedan od najstarijih srpskih manastira. Manastir je podigao veliki župan Stefan Nemanja u prvim godinama posle stupanja na presto velikog župana (izgradnja je završena 1171. godine), a crkva je oslikana oko 1175. godine. Manastir je uvršten u svetsku kulturnu baštinu i pod zaštitom je UNESKO-a. Manastir postoji već preko 845 godina, a od toga je 300 godina u ruševinama i 40 godina se obnavlja. Danas je manastir velikim delom obnovljen. U manastiru žive 4 monaha i 2 iskušenika.O posebnom značaju manastira, pored starih biografskih tekstova, govori i izuzetan položaj manastira podignutog na samom vrhu istaknutog uzvišenja, kao i osobena arhitektura crkve Svetog Đorđa sa dve kule-stolpa/stupa koji su dali kasniji naziv i crkvi i manastiru – Đurđevi stupovi. Stup-Predstavlja prostraniji komad obradivog zemljišta u posedu vladara, vlastele, ili crkvenih institucija, koji su ga neposredno iskorišćavali. Zato se može reći da su stupovi bili deo vlastelinske rezerve,obrađivan besplatnim radom zavisnog stanovništva.

 

 

1

ISTORIJA                                                                         Manastir je podigao veliki župan Stefan Nemanja u prvim godinama posle stupanja na presto velikog župana (izgradnja je završena 1171. godine), a crkva je oslikana oko 1175. godine.Po pisanju biografa Stefana Nemanje, njegovog sina Stefana Prvovenčanog, manastir je nastao tako što se Nemanja, dok je bio zatvoren u jednoj pećini, zavetovao da će izgraditi manastir posvećen Svetom Đorđu.Iguman manastira Svetog Đorđa je imao istaknuto mesto u životu crkve a sam manastir je spadao u kraljevske manastire u trinaestom veku. Manastir je izgrađen na krunskim posedima dinastije Nemanjića i raspolagao je znatnim vlastelinstvom.Drugi ktitor manastira bio je kralj Dragutin koji je dogradio manastirsku crkvu i oslikao njenu pripratu. On je iz Srema, gde je živeo, prenet u manastir Svetog Đorđa i tu sahranjen 1316. godine. Manastir Đurđevi stupovi je zapusteo 1689. godine, nakon Austro-turskog rata, kada je poslednjih 16 monaha koji su činili bratstvo napustili manastir i pred Turcima pobegli na sever. Tokom naredna dva veka Đurđevi stupovi su postali ruševina koju su ratovi još više razarali.U drugoj polovini dvadesetog veka počeli su radovi na istraživanju i obnovi manastira. Arheološki i restauratorski radovi vođeni su između 1960. i 1982. godine u okviru velikog projekta vezanog za Stari Ras i Sopoćane, koji su skupa od 1979. godine uvršteni u Uneskovu listu svetske kulturne i prirodne baštine.

2

-Arhitektura

Stupovi su izgrađeni karakterističnim stilom koji predstavlja jedinstvenu sintezu dve graditeljske koncepcije srednjega veka, vizantijske arhitekture na Istoku i romanske arhitekture na Zapadu. Crkva Svetog Đorđa ima važno mesto u formiranju ove arhitekture, poznate pod nazivom Raška škola, kao građevina kojom započinje ova stvaralačka epoha u arhitekturi srednjovekovne Srbije.Đurđevi Stupovi su građevina sa nizom arhitektonskih i graditeljskih inovacija u graditeljstvu tog vremena. Tu spadaju karakteristične kule – stupovi, bočni vestibili, elipsasta kupola, nepravilan oblik oltarskog prostora kao i specifično rešenje centralnog kupolnog prostora crkve

3

-Freske                                                                                                                                Od prvobitnog živopisa u crkvi je ostalo veoma malo tragova. Međutim o njemu se zna preko starih fotografija koje su nastale između dva svetska rata, kao i iz prvih istraživanja (N. L. Okunjev). Posle Drugog svetskog rata jedan deo dekoracije i fresaka je skinut sa zidova i prenet u Narodni muzej u Beogradu.U polukaloti se nalazio Isus Hristos Svedržitelj okružen anđelima. Zidne površine kupole bile su oslikane figurama proroka Ilije, Jeliseja, Danila i Zaharija Mlađeg, dok su iznad proroka Danila bili Sveti Azarije i Ananija. Na zapadnom paru pandatifa nalazili su se sveti jevanđelisti Luka i Marko, između njih Sveta Keramida, a na južnoj i severnoj strani ovog prstena bili su medaljoni sa anđelima. Gornja i srednja zona posvećene su velikim praznicima i scenama Hristovih stradanja: Sretenje, Krštenje, Duhovi, Vaskrsenje Lazara, Cveti, Preobraženje, Izdajstvo Judino, Uspenje Presvete Bogorodice, Raspeće i verovatno, Oplakivanje. U donjoj zoni su bili sveti ratnici i poprsja svetitelja. Na potrbušju luka prolaza iz naosa u pripratu, u posebnim okvirima su se nalazili Sveti Prov, Tarah i Andronik a ispod njih sveti Petar i Pavle .                                                                                           Konak                                                                                                                Manastirski konak je izgrađen 2002. godine. Izgradnja konaka je predstavljala ključni trenutak za obnovu manastira.

4

Novi konak je omogućio da se manastir obnovi i u liturgijskom smislu i da se nakon više od tri veka u njemu opet nađu monasi. Konak je izgrađen i rekonstruisan pod rukovodstvom Jovana Neškovića

-Muzej                                                                                                                   Ispred manastira je sagrađena manja građevina koja predstavlja muzej koji služi za zaštitu i izlaganje najznačajnijih fragmenata sa crkve i drugih građevina. Neki od njih složeni su u celinu i rekonstruisani. Tako je i u lapidarijumu rekonstruisan i najznačajniji, zapadni portal sa crkve sa svim fragmentima pronađenim u toku radova, među kojima je i natpis o njenom građenju

-Obnova                                                                                                              Manastir u procesu obnove.Obnova manastira traje preko 45 godina. Manastir je obnavljan u dve faze:od 1960. do 1999. godine i od 1999. godine do danas.Godine 1960. Narodni muzej u Beogradu je započeo sistematska istraživanja Đurđevih stupova, a 1960, 1961. i 1962. godine veći deo manastirskog kompleksa je raščišćen i otkriveni su ostaci manastirskih građevina. Godine 1964. Republički zavod za zaštitu spomenika je izveo zaštitne radove na kapeli kralja Dragutina, uključujući arheološka istraživanja i čišćenje živopisa.

 

5

Godine 1968. nastavljeno je sistematsko istraživanje i zaštita spomeničkog kompleksa od strane Zavoda za zaštitu spomenika u Kraljevu. Na svim objektima izvedene su mere tehničke zaštit.Godine 1999. započeta je obnova manastirskog konaka. Prizemni delovi konaka su obnovljeni starom tehnikom zidanja u kamenu, dok je spratni deo takođe od kamena, ali sa sigom na unutrašnjoj strani dvorišta, kako bi se označio novi deo konaka, koji samo prati osnovni oblik starih konaka, ali ne predstavlja i njihovu restauraciju. Konak je sada potpuno obnovljen i u njemu živi 7 monaha i iskušenika. Trenutno se prikupljaju sredstva za potpuno obnavljanje i rekonstruisanje crkve Svetog Georgija i njenih kula stupova u njihovoj punoj visini.Potpuna obnova manastira počela je na proleće 2001. godine sa blagoslovom Njegovog preosveštenstva vladike raško-prizrenskog i kosovsko-metohijskog Artemija. Projekat kompletne obnove manastira još uvek je, međutim, daleko od završetka. Trenutno se prikupljaju sredstva i radi projekat kompletne obnove crkve i kula/stupova Svetog Đorđa.Obnavljanje kula nije urađeno jer ne postoje pouzdani podaci o njihovoj ranijoj visini i načinu završetka.

 

 

6

Razaranje

Posle srednjeg veka u istoriji crkve i manastira mogu se izdvojiti tri glavna perioda:vreme turske vladavine i očuvanja kontinuiteta života u manastiru do kraja XVII veka;vreme napuštanja manastira krajem XVII veka i njegovog rušenja zaključno sa II svetskim ratom; vreme istraživanja, zaštite i, najzad, obnove manastira.Najveća rušenja manastir je doživeo posle austrijsko-turskih ratova, 1689. godine kada su rušene i druge crkve i manastiri, među kojima i obližnja Petrova crkva i crkva manastira Sopoćani. Petrova crkva obnavljana je početkom XVIII veka, crkva manastira Sopoćani tek u prvoj polovini XX veka, dok su Đurđevi Stupovi ostali u ruševinama izloženi i kasnijim rušenjima. Položaj Đurđevih Stupova, jedna od osobenosti i vrednosti manastira u vreme građenja, postao je razlogom njegovog stradanja, budući da je na tom položaju organizovano vojno uporište turske vojske (u XVII i XIX veku ), kao i odbrana Novog Pazara u borbama za oslobođenje 1912. godine. Razlozi razaranja bili su u vezi sa odnošenjem kamena za zidanje utvrđenja u Novom Pazaru i okolini. Takva namera postojala je početkom XVIII veka, ali su crkvene vlasti intervencijom kod Turaka sprečile da se kamen sa Đurđevih Stupova prenosi i koristi za građenje tvrđave u novom Pazaru. Međutim, za vreme II svetskog rata okupatorske vlasti su sličnu nameru ostvarile.

7

Tada je organizovano rušenje već obrušene crkve i kamen je upotrebljen za zidanje utvrđenja u okolini Novog Pazara. Tada je porušen južni zid crkve sa delom kupole kao i delovi priprate sa kulama koje su porušene do temelja. Jedan deo fresaka sa crkve tada je nepovratno uništen.Posle svih tih razaranja i rušenja od manastirskog kompleksa Đurđevih Stupova preostali su samo pojedini delovi crkve, u velikom stepenu u ruševinama, sa neznatnim delom kupole i ostacima fresaka na sačuvanim zidovima. Sačuvana je i kapela kralja Dragutina, jedina grđevina nad kojom je postojao i krov, dok od ostalih manastirskih zgrada-trpezarija, cisterni i konaka vĐ” nije bilo vidnih ostataka.Njihove ruševine bile su prekrivene zemljom i ceo prostor je bio pošumljen neposredno posle Drugog svetskog rata.

 

 

 

 

 

 

 

8

ZAKLJUČAK

Sam manastir je više puta obnavljan,pa su tako u XVIII veku dodati konaci I trpezarija za iskušnike I nove freske.Obimna rekonstrukcija I arheološka istraživanja između 1960 I 1982godine u velikom projektu Satri Ras I Sopoćani,dovelo je do uvrštavanja I ovog manastira u UNESCO-vu listu svetske kulturne I prirodne baštine 1979-e godine.Ključni trenutak u obnovi manastira je bio 2002.godine kada je sagrađen konak za monahe I pokrenut projekat Srpske Pravoslavne Crkve,,Obnovite Đurđeve stupove-vratite se’’ Djurdjevi stupovi se nalaze u centralnoj Srbiji, kod Novog Pazara koji je udaljen od Beograda 290 km.Ako dolazite automobilom iz pravca Beograda, najbolje je da idete putem koji preko Ibarske magistrale  vodi prema Podgorici, preko Lazarevca, Ljiga, Preljine, Kraljeva i Raške.Djurdjevi stupovi se nalaze na brdu, 4 km zapadno od grada na kome se, takođe, nalaze ostaci starog grada Ras, Sopoćani i Crkva svetih apostola Petra i Pavla

 

 

 

 

9

LITERATURA

www.laban.rs/lib/vera/Djurdjevi_stupovi.html

www.medias.rs/srpski-manastiri-viii-djurdjevi-stupov